HET BOEK ALS BARBAAR
HENRI MICHAUX /
BARBAAR IN
AZIË / MEULENHOFF / ƒ19,50 /
VERTALING FRIEDA TIJN-SWART
A. ALBERTS
In Namen in België is in
1899 Henri Michaux geboren. Michaux is al vroeg met schrijven
begonnen. Misschien ook met schilderen, maar in elk geval met
schrijven. Zijn eerste publikatie in boekvorm dateert al van
1923 en vier jaar later was hij al zover, dat hij kon vertellen
over ontmoetingen en gesprekken met zichzelf. Hij vatte een en
ander samen onder de titel 'Wie ik was', om vervolgens zijn
eigen jongere generatie binnen te stappen. Hij is omstreeks die
tijd Parijzenaar geworden en volgens zijn leeftijdgenoot E. du
Perron moet dat wel aan hem te merken zijn geweest.
Waarom ook niet? Het komt meer voor, dat niet-Fransen die
langere tijd in de culturele kringen van de Franse hoofdstad
verkeren, een metamorfose doormaken. Op de Franse toeschouwers,
althans de Parijzenaars onder hen, maakt dit waarschijnlijk
nauwelijks enige indruk. Maar volgens niet-Franse omstanders
rond dit fenomeen is het iets dat lijkt op de overgang van een
rups naar een vlinder. En dan was het voor hen altijd het
probleem van de een te verkiezen hoven de ander.
Zoals gezegd was Henri Michaux een leeftijdgenoot van Du Perron
en het is dus niet zo verbazingwekkend dat laatstgenoemde, met
zijn grote belangstelling voor Franse schrijvers, ook tegen
Michaux is opgelopen: een bespreking in de NRC van 5 maart 1933
en met ging om hetzelfde boek, dat nu, in een zeer goede
vertaling, bij Meulenhoff is verschenen.
Hetzelfde boek? Dat is nog maar de vraag, zoals we zullen zien.
Maar eerst een paar woorden over de recensie van Du Perron. Hij
heeft, zonder nu precies een voorkeur te hebben voor de rups,
weinig respect voor de vlinder, die de Parijzenaar geworden Belg
als gedaante zou hebben aangenomen. Hij toonde zich stellig - en
dat is hier belangrijker - geen groot bewonderaar van het boek:
'Ik kan alleen zeggen dat ik hierin minder gelukkig was dan de
kenners van Engels-Indië en China, landen die ik niet ken! voor
mij was de controle alleen mogelijk ten opzichte van
Nederlands-Indië, en de oppervlakkigheid, de kinderachtigheid,
de botte verwarring van deze bladzijden hebben mij minder
getroffen als grappig dan wel als idioot'.
Zo is dat. Ik moet zeggen deze beoordeling wel hard, maar niet
onverdiend te vinden. Dat wil zeggen: toen. Maar de zaak is na
ruim veertig jaar wel wat anders komen te liggen. En niemand
weet dit beter dan Michaux zelf.
Nu nog iets over de kritiek van Du Perron. Die ligt duidelijk en
klaar voor ons. Wanneer we een boek lezen over tijden, over
landen, over mensen, over toestanden, dan kan het zijn, dat we
een klein onderdeel uit eigen ervaring kennen. Misschien zelfs
beter kennen dan de schrijver. In zo'n geval kunnen we de rest
van het verhaal weliswaar niet zo goed beoordelen, maar we zijn
tot wantrouwen geneigd.
En nu de kritiek van Michaux zelf. Hij heeft haar in 1967
geschreven in de vorm van een voorwoord bij een nieuwe uitgave.
Maar wat voor uitgave? Hij zou in het licht van de enorme
omwentelingen brengende gebeurtenissen in Azië twee dingen
hebben kunnen doen: een volkomen nieuw boek schrijven, of dat
niet doen.
Een nieuw boek schrijven? Een verhaal van een reis door het
omgewentelde, maar tenminste in zijn ogen - nog altijd niet op
zijn benen terechtgekomen Azië? Wat zou dat voor zin hebben,
als de schrijver iemand is die meer dan veertig jaar geleden
iets dergelijks toen niet gewild heeft, of het niet gekund
heeft.
Blijft dus de andere mogelijkheid. En die heeft Michaux gekozen,
maar met een heel andere en toch wel begrijpelijke motivering.
Hij heeft namelijk ervaren, dat het boek niet meer van hem is.
Als hij veranderingen zou aanbrengen, dan zou, zegt hij, het
boek tegenstand bieden, alsof het een persoonlijkheid is.
Die weerstand heeft hem gebracht tot de onveranderde uitgave,
waarvan nu de Nederlandse vertaling is verschenen. De twee, de
schrijver en het boek, zijn naast elkaar gaan staan. En beide
blijken tamelijk stand offish ten opzichte van elkaar te zijn
geworden. Michaux is de Belgische Parijzenaar gebleven. Hij
heeft eens als zodanig en zich voortdurend verbazend en
amuserend, een vloed van waarnemingen genoteerd: Azië, gezien
in het begin van de jaren dertig, door iemand, die zich barbaar
noemde, een man, die verkeert in landen, waar men zijn taal niet
verstaat.
Dat heeft een boek opgeleverd, waarvan men de inhoud nu zou
kunnen omschrijven als: zoals het toen werd gezien. En dan kan
daar in deze tijd rustig aan worden toegevoegd: zoals het toen
op een fascinerende manier werd beschreven. De mensen en
omstandigheden, die Michaux zag, zijn vermoedelijk in grotere of
minder grote delen van Azië niet meer waar te nemen. Maar dat
heeft niets met zijn waarnemingen te maken. Kritiek in de geest
van: zoals het toen hier en daar verkeerd is gezien, heeft geen
enkele zin meer. Eenvoudig, omdat we de toenmalige schrijver
niets meer kunnen verwijten ten aanzien van het boek, waarvan
hijzelf de taal niet verstaat.
Het boek is voor hem een barbaar geworden.
|