A. Alberts
Sabatini omnibus / Rafaël Sabatini
Rafael Sabatini en de historische roman
Het schrijven van historische romans is voor de betrokken auteur even aanlokkelijk als moeilijk. Aanlokkelijk, omdat de grote lijn van het verhaal in zekere zin al vastligt in gebeurtenissen, die werkelijk hebben plaatsgevonden. En de mensen, die erin optreden, althans een aantal van hen, hebben werkelijk geleefd. Het lijkt er dus in eerste instantie op, dat de auteur een schets voor zich krijgt en dat hij de details en vooral de kleuren maar hoeft in te vullen. Hij zou dan alleen wat dit secundaire werk betreft een beroep hoeven te doen op de eigen fantasie.
Zo lijkt het. En zo is het ook wel gegaan. Maar de romans, die op die manier ontstonden, verdienden, wanneer de bronnenstudie consciëntieus was verricht, weliswaar de omschrijving "historisch nauwkeurig", maar ze waren tegelijkertijd niet vrij te pleiten van een zekere saaiheid, van een gebrek aan verrassing en ze droegen vaak overduidelijk het kenmerk van pasklaar te zijn gemaakt voor de periode, waarin de auteur zelf leefde. Wanneer we bijvoorbeeld opmerken, dat de negentiende eeuw een soort hoogtij in de historische romankunst is geweest, dan kan het tegelijkertijd niet worden ontkend, dat in een niet zo heel gering aantal van deze werken de hoofdpersonen zowel als de bijfiguren, in welke vroegere periode ze ook in werkelijkheid mogen hebben geleefd, de indruk maken van negentiende-eeuwers te zijn: romantisch, preuts, Victoriaans of wat de mensen anders in die tijd mogen zijn geweest. En dat doet bij de lezer, vooral die van onze dagen, dus uit een later tijdvak, een gevoel van teleurstelling ontstaan. Wat hem wordt voorgeschoteld klopt niet en al is het historische feitenmateriaal nog zo weinig geweld aangedaan, toch krijgt hij het gevoel, dat er met de historische werkelijkheid iets mis is. De benadering daarvan is inderdaad de grote moeilijkheid.
Toch zijn er auteurs, die deze barrière hebben weten te doorbreken en die uit dien hoofde tot de groten behoren. Zij hebben naast de historische bronnen hun fantasie te hulp geroepen en ze zijn er, sommigen op een uitmuntende wijze, in geslaagd de figuren een plaats te geven in de eigen, oorspronkelijke tijd.
Een van de bekendste voorbeelden van de historische romanciers, die dit werkelijk hebben bereikt, is Alexandre Dumas Père. Zijn hovelingen uit de tijd van Henri III zijn werkelijk de onversneden realisten, zoals ze ons door hun tijdgenoten als bijvoorbeeld Brantôme zijn overgeleverd. Zijn Richelieu en zijn Mazarin hebben niets van negentiende-, alles van zeventiende-eeuwse politici. En de gechargeerdheid waarmee zowel zij als de minder bekende of helemaal niet historische figuren zijn getekend, is er een, die past in het beeld van de toenmalige tijden.
Er wordt wel eens een vergelijking gemaakt tussen Dumas en Rafael Sabatini. Niet ten onrechte. Er zijn inderdaad bepaalde overeenkomsten aan te wijzen. Dumas was Fransman, maar de schilderachtigheid, die zo duidelijk in zijn romans tot uiting komt, had hij met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid te danken aan zijn deels Westindische afstamming. De Engels schrijvende en in Engeland wonende Sabatini was van oorsprong volledig Italiaan en hij heeft zijn jeugd buiten Engeland doorgebracht. Hij werd in 1875 te Jesi in Italië geboren en kreeg zijn opvoeding in Zwitserland en Portugal. Hij heeft zich naderhand aan zijn Engelse omgeving aangepast en in zijn boeken komt datgene, wat door de buitenlander het Britse flegma wordt genoemd, van tijd tot tijd op zo'n geprononceerde manier tot uiting, dat het aangeleerd zijn er maar al te duidelijk uit blijkt. Maar al even kennelijk is bij vlagen zijn Romaanse afkomst aan te wijzen. De roman, die in deze uitgave verschijnt onder de titel De huid van de beer, is daarvan een uitstekend voorbeeld. De hoofdpersoon, Justin Carryl, is de zoon van een Franse moeder en een Engelse vader en hij komt onder de voogdij van een Brit pur sang. Het product van deze afkomst en opvoeding is een figuur, die wel het zelfportret van Sabatini had kunnen zijn: een man, die het flegma draagt als een masker, dat, vaak zijns ondanks, op de meest onverwachte ogenblikken afvalt.
Sabatini heeft tijdens zijn vijfenzeventigjarig leven - hij is in 1950 overleden - een lange reeks romans geschreven, die naar de behandelde tijdperken in drie groepen zijn te verdelen: zijn Jacobitische romans, waarin de gebeurtenissen zich afspelen tussen ongeveer 1680 en 1720; zijn "Italiaanse" romans, voor het merendeel geschreven rond de figuur van Cesare Borgia en die van enkele beroemde Italiaanse condottieri - dus omstreeks de tweede helft van de zestiende eeuw; en zijn romans, waarin de Franse revolutie een hoofdrol speelt. Verder nog enige zeeroversgeschiedenissen, waaronder de in deze uitgave gepubliceerde beroemde en meermalen verfilmde Kapitein Bloed en de wat minder bekende maar ook uiterst spannende De Zwarte Zwaan. De huid van de beer is een typische Jacobitische roman.
Van al deze boeken kan gezegd worden, dat Sabatini zich heeft kunnen verplaatsen in de door hem beschreven tijd en dat derhalve de lezer het gevoel krijgt mensen te ontmoeten van vlees en bloed en geen geconstrueerde en in de eerste helft van de twintigste eeuw geprojecteerde figuren. Sabatini behoort hierdoor duidelijk tot de kleine groep der schrijvers van historische romans, die men tot de klassieken van dit genre mag rekenen.
(Den Haag : Kruseman, 1966. - p. 555-557)